Đạo đức trong phát triển phần mềm
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng nhau đi tìm hiểu về các nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp trong phát triển phần mềm.
Máy tính, thiết bị thông minh hiện nay đang được sử dụng rộng rãi trên nhiều lĩnh vực đời sống như giáo dục, y tế, kinh tế, chính trị, xã hội, ... với nhiều phần mềm tiện lợi khác nhau. Các phần mềm hiện nay đã phủ sóng trên toàn thế giới và đã cho thấy hiệu quả và tầm quan trong của chúng trong nhiều lĩnh vực. Kỹ sư phần mềm là những người trực tiếp tạo ra phân mềm, phân tích, phát triển, bảo trì và thử nghiệm hệ thống phần mềm. Do đó vai trò của những kỹ sư phần mềm là thực sự quan trọng. Để đảm bảo những phần mềm tạo ra được sử dụng cho mục đích tốt nhất có thể các ký sư phần mềm phải ký cam kết tuân thủ quy tắc đạo đức và thực hành nghề nghiệp. Bộ quy tắc bao gồm 8 nguyên tắc liên quan đến hành vi và quyết định của các kỹ sư chuyên nghiệp, bao gồm các nhà giáo dục, nhà quản lý, người giám sát và hoạch địch chính sách. Bộ quy tắc này được sự đồng thuận của giới chuyên môn về các vấn đề đạo đức, nên nó có thể được coi là một công cụ, một tiêu chuẩn giáo dục cộng đồng nói chung và các kỹ sư phần mềm nói riêng. 8 nguyên tắc đó được sẽ được thể hiện chi tiết sau đây.
1. Nguyên tắc 1: Tính cộng đồng
Các kỹ sư phần mềm phải thực hiện phát triển phần mềm hướng đến lợi ích cộng đồng, đặt lợi ích cộng đồng lên trên hết. Cụ thể là:
Phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về công việc của mình làm.
- Đối với những công việc mà mình được giao phó thì phải có trách nhiệm thực hiện một cách nhiệt huyết, hết sức mình và khi xảy ra các vấn đề không tốt về phần công việc của mình thì phải đứng ra chịu trách nhiệm. Ví dụ: hoàn thành công việc đúng deadline, đúng tiến độ.
Cần nắm được yêu cầu người sử dụng lao động, khách hàng và người dùng để thực hiện phát triển phần mềm một cách hợp lí, toàn diện nhất.
- Khi nhận được yêu cầu từ khách hàng, cần nắm rõ các yêu cầu phần mềm về các mặt như: chức năng, giao diện, database,... để lên kế hoạch phát triển phần mềm. Ví dụ như phần mềm bán hàng thì cần giao diện dễ sử dụng, database đủ lớn để lưu trữ dữ liệu,...
- Phần mềm phải đảm bảo về mặt chất lượng,đúng chuyên môn, yêu cầu của khách hàng, người sử dụng, không có những tác hại có thể xảy ra đến với cộng đồng. Hiệu quả luôn luôn hướng tới lợi ích cộng đồng .Ví dụ: Phần mềm PC covid hướng tới lợi ích cộng đồng.
Thông báo cho những người hoặc cơ quan chức năng thích hợp khi phát hiện bất kỳ mối nguy hiểm thực sự hoặc tiềm ẩn nào đối với người dùng, với cộng đồng mà họ tin rằng có liên quan đến phần mềm hoặc các tài liệu liên quan đến phần mềm đó.
- Ví dụ: Khi có sự rò rỉ thông tin người dùng sử dụng phần mềm cần phải báo cáo lên những cơ quan có thẩm quyền để có biện pháp xử lí kịp thời và hạn chế những rủi ro nhất có thể.
Tham gia, hợp tác vào các dự án có ích cho cộng đồng. Hợp tác trong nỗ lực giải quyết các vấn đề mà cộng đồng thực sự quan tâm trong quá trình cài đặt, bảo trì, hỗ trợ hoặc các vấn đề do tài liệu của phần mềm gây ra.
- Ví dụ: Khi phát hiện lỗ hổng của phần mềm, thông báo cho chủ sở hữu phần mềm biết để có thể hợp tác sửa lỗi phần mềm.
Công tâm và tránh lừa dối trong tất cả các tuyên bố, đặc biệt là các tuyên bố công khai, liên quan đến phần mềm hoặc các tài liệu, các phương pháp và công cụ liên quan.
- Ví dụ: Làm báo cáo sai lệch về phần mềm, 'ăn không nói có' là vi phạm quy tắc này.
Xem xét các vấn đề về lỗ hổng vật lý, phân bổ nguồn lực, bất lợi về kinh tế và các yếu tố khác có thể làm giảm lợi ích của phần mềm.
- Ví dụ: xem xét kỹ các vấn đề như:bug, ràng buộc trong database, và chi phí phần mềm.
Được khuyến khích thực hiện tình nguyện các kỹ năng nghề nghiệp cho những mục đích tốt đẹp và đóng góp vào sự nghiệp giáo dục cộng đồng liên quan đến ngành học.
- Ví dụ: giảng dạy, truyền đạt những kiến thức của mình cho thế hệ sau.
2. Nguyên tắc 2: Khách hàng và nhân viên
Các kỹ sư phần mềm phải thực hiện theo cách có lợi nhất cho khách hàng và người sử dụng lao động, phù hợp với lợi ích cộng đồng.Cụ thể như sau:
Cung cấp dịch vụ trong lĩnh vực năng lực của mình, trung thực và thẳng thắn về bất kỳ thiếu sót nào trong kinh nghiệm và trình độ học vấn của mình.Vì nếu cung cấp các dịch vụ không thuộc trong năng lực của mình thì sẽ không đáp ứng được các nhu cầu khách hàng.
- Ví dụ: làm giả các loại bằng như bằng đại học, bằng tiến sĩ, ... là vi phạm.
Không cố ý sử dụng phần mềm có sẵn hoặc được lưu giữ bất hợp pháp, trái đạo đức.
- Ví dụ: đạo nhái game
- Ví dụ: đánh cắp hay làm lộ thông tin khách hàng.
Giữ bí mật bất kỳ thông tin bí mật nào thu được trong công việc chuyên môn, trong trường hợp bí mật đó phù hợp với lợi ích công cộng và phù hợp với pháp luật.
Xác minh, lập tài liệu, thu thập bằng chứng và báo cáo ngay cho khách hàng hoặc người sử dụng lao động theo ý kiến của họ nếu một dự án có khả năng thất bại, vi phạm luật sở hữu trí tuệ hoặc có vấn đề.
Xác định, lập tài liệu và báo cáo các vấn đề quan trọng được xã hội quan tâm mà họ đã biết, trong phần mềm hoặc các tài liệu liên quan để đưa ra thông tin cho người sử dụng lao động hoặc khách hàng.
Không chấp nhận công việc bên ngoài gây bất lợi cho công việc mà họ thực hiện cho khách hàng, công ty của mình.
- Ví dụ: không để những công việc cá nhân bên ngoài chi phối, gây ảnh hưởng tới công ty, khách hàng.
Xây dựng ứng dụng phải quan tâm đến người sử dụng lao động hoặc khách hàng, trừ khi mối quan tâm đạo đức cao hơn đang bị tổn hại; trong trường hợp đó, phải thông báo cho người sử dụng lao động hoặc cơ quan có thẩm quyền thích hợp về mối quan tâm đạo đức.
- Ví dụ: khi khách hàng có những yêu cầu về giao diện, chức năng, database về phần mềm thì phải lắng nghe và thực hiện 1 cách nhiệt huyết, đáp ứng các yêu cầu.
3. Nguyên tắc 3: Về sản phẩm.
Các kỹ sư phần mềm phải đảm bảo rằng các sản phẩm của họ và các sửa đổi liên quan đáp ứng các tiêu chuẩn chuyên môn cao nhất có thể.Cụ thể là:
Cố gắng đạt được chất lượng cao, mức chi phí chấp nhận được và lộ trình sản xuất hợp lý, đảm bảo những đánh đổi đáng kể được người sử dụng lao động và khách hàng chấp nhận để người dùng và cộng đồng xem xét, đánh giá.
Đảm bảo các mục tiêu và mục tiêu phải hợp lý và có thể đạt được đối với bất kỳ dự án nào mà họ làm việc hoặc đề xuất.Các mục tiêu không hoang tưởng và bất khả thi.
- Ví du: đề xuất phần mềm có thể cảm nhận được bằng xúc giác qua Internet là vi phạm nguyên tắc này
Đảm bảo rằng đủ điều kiện cho bất kỳ dự án nào mà họ làm việc hoặc đề xuất bằng sự kết hợp thích hợp giữa giáo dục đào tạo và kinh nghiệm. Khi có đủ điều kiện thì dự án có thể được hoàn thành đúng hạn với chất lượng tốt nhất.
Đảm bảo một phương pháp thích hợp được sử dụng cho bất kỳ dự án nào mà họ làm việc hoặc đề xuất thực hiện. Các phương pháp này phải tuân thủ theo các nguyên tắc đạo đức.
- Ví dụ: tạo ứng dụng theo mô hình three layer.
Hiểu đầy đủ các thông số kỹ thuật của phần mềm họ tạo ra.
Đảm bảo rằng các thông số kỹ thuật cho phần mềm tạo ra đã được ghi chép đầy đủ, đáp ứng các yêu cầu của người dùng và có các phê duyệt tương ứng.
Đảm bảo có bản ước tính định lượng thực tế về chi phí, kế hoạch, nhân sự, chất lượng và kết quả của bất kỳ dự án nào mà họ thực hiện hoặc đề xuất thực hiện và đánh giá độ không chắc chắn của những ước tính này.
Đảm bảo kiểm tra đầy đủ, gỡ và sửa lỗi, xem xét kĩ phần mềm và các tài liệu liên quan.Bộ phận Tester cần kiểm tra kỹ lưỡng trước khi giao phần mềm cho khách hàng.
Đảm bảo tài liệu đầy đủ, bao gồm các vấn đề nghiêm trọng được phát hiện và các giải pháp được áp dụng cho bất kỳ dự án nào.
Thực hiện phát triển phần mềm và các tài liệu liên quan tôn trọng quyền riêng tư của những người bị ảnh hưởng bởi phần mềm đó ( người dùng, khách hàng,...).
- Ví dụ: làm lộ thông tin khách hàng thì vi phạm quy tắc này
Duy trì tính toàn vẹn của dữ liệu, cần đề ý các lỗi và sai sót trong phần mềm.
Đảm bảo tính chuyên nghiệp khi phát triển phần mềm (phát triển phần mềm cũ và mới đều phải chú trọng như nhau ).
4. Nguyên tắc 4: Kiểm định
Các kỹ sư phần mềm phải duy trì tính toàn vẹn và độc lập trong đánh giá chuyên môn. Cụ thể như sau:
Chỉ xác nhận các tài liệu được giám sát kĩ càng, trong lĩnh vực thẩm quyền của họ và các tài liệu đó được sự đồng ý của chủ sở hữu.
Duy trì tính khách quan, tính chuyên nghiệp đối với bất kỳ phần mềm hoặc tài liệu liên quan nào được yêu cầu đánh giá.
Không tham gia vào các hoạt động lừa đảo, các vi phạm tài chính theo bất kì hình thức nào.
- Ví dụ: nhận hối lộ,hoặc hối lộ người khác.
Thông báo cho tất cả các bên liên quan những xung đột không thể tránh trong quá trình phát triển phần mềm.
- Ví dụ: khi lượng người dùng truy cập vào quá đông thì sẽ dẫn đến nghẽn băng thông.
Từ chối tham gia, với tư cách là thành viên hoặc cố vấn trong một tổ chức tư nhân, chính phủ hoặc tổ chức chuyên nghiệp khác có liên quan đến các vấn đề liên quan đến phần mềm, trong đó kỹ sư phần mềm, người sử dụng lao động hoặc khách hàng của họ có xung đột tiềm ẩn về mặt lợi ích không được tiết lộ.
5. Nguyên tắc 5: Quản lý
Các nhà lãnh đạo và quản lý kỹ thuật phần mềm phải thúc đẩy việc tiếp cận đạo đức đối với việc quản lý phát triển và bảo trì phần mềm. Cụ thể như sau:
Đảm bảo quản lý tốt bất kỳ dự án nào mà họ thực hiện, bao gồm các thủ tục hiệu quả để thúc đẩy chất lượng và giảm thiểu rủi ro tối thiểu.
Đảm bảo rằng các kỹ sư phần mềm được thông báo và có hiểu biết về các tiêu chuẩn trước khi thực hiện phát triển phần mềm.
- Ví dụ: thực hiện những buổi hội thảo về vấn đề đạo đức cho những kỹ sư phần mềm.
Đảm bảo rằng các kỹ sư phần mềm có hiểu biết về các chính sách và quy trình của nhà tuyển dụng để bảo vệ những thông tin như mật khẩu, file và thông tin bí mật của khách hàng.
Chỉ giao công việc sau khi đã tính đến những đóng góp, sự thích hợp về trình độ học vấn và kinh nghiệm trong nghề với mong muốn nâng cao trình độ học vấn và kinh nghiệm đó.
- Ví dụ: giao công việc đúng năng lực và dựa trên những đóng góp trước đó.
Đảm bảo có các bản ước tính định lượng thực tế về chi phí, kế hoạch, nhân sự, chất lượng và kết quả của bất kỳ dự án nào mà họ thực hiện hoặc đề xuất thực hiện, đồng thời cung cấp đánh giá về độ không chắc chắn của các ước tính này.
- Tạo lập những bản ước lượng, định lượng trước khi thực hiện sản xuất phần mềm, những kết quả có thể thực hiện được và thực hiện sửa đổi trong quá trình thực hiện.
Chỉ thu hút các kỹ sư phần mềm tiềm năng bằng cách mô tả đầy đủ và chính xác các điều kiện tuyển dụng.
- Không ăn không nói có, nói quá về những ưu đãi để đem ra tuyển dụng.
Trả lương công bằng và chính đáng.
Không ngăn cản ai đó đảm nhận vị trí mà người đó đủ tiêu chuẩn vì bất kì lí do không chính đáng nào.
Đảm bảo rằng có một thỏa thuận công bằng liên quan đến quyền sở hữu phần mềm, quy trình, nghiên cứu, văn bản hoặc tài sản trí tuệ nào khác mà kỹ sư phần mềm đã đóng góp.
Đưa ra quy trình phù hợp khi xét xử các cáo buộc vi phạm chính sách của nhà tuyển dụng hoặc quy tắc đạo đức trong phát triển phần mềm .
Không yêu cầu kỹ sư phần mêm làm bất kì điều gì trái với các nguyên tắc đạo đức trong phát triển phần mềm.
Không trừng phạt bất kỳ ai vì bày tỏ quan ngại về đạo đức đối với một dự án.
- Cần khuyến khích sự đóng góp để phần mềm ngày càng phát triển.
6. Nguyên tắc 6: Sự chuyên nghiệp
Các kỹ sư phần mềm phải nâng cao tính toàn vẹn và danh tiếng của nghề nghiệp phù hợp với lợi ích cộng đồng. Cụ thể là:
Kỹ sư phần mềm cần phải thực hiện việc phát triển phần mềm cần đảm bảo về mặt đạo đức để giúp cho cộng đồng phát triển thuận lợi.
Góp phần thúc đẩy kiến thức của cộng đồng về kỹ thuật phần mềm ( có thể bằng cách giảng dạy hay tuyên truyền ).
- Ví dụ: đóng góp những thuật toán, những kiến thức hay vào các hội nhóm IT.
Nâng cao kiến thức kỹ thuật phần mềm bằng cách tham gia vào các tổ chức chuyên nghiệp, các cuộc họp,....
Hỗ trợ các kỹ sư phần mềm khác phấn đấu tuân theo các quy tắc đạo đức trong bài viết này để xây dựng cộng đồng kỹ sư chất lượng.
Không đặt lợi ích riêng của mình bên trên lợi ích của nghề nghiệp, khách hàng hoặc người sử dụng lao động.
- Ví dụ: nhận quá nhiều dự án để kiếm thêm thu nhập nhưng không thể đảm bảo chất lượng cho khách hàng.
Tuân theo tất cả các luật điều chỉnh công việc trừ khi việc tuân thủ đó không phù hợp với lợi ích cộng đồng.
- Ví dụ: tuân thủ nội quy tại công ty, tuân theo các tiêu chuẩn có sẵn.
Chính xác trong việc nêu rõ các đặc tả của phần mềm, không chỉ tránh các báo cáo sai mà còn tránh các báo cáo trống rỗng, lừa đảo, gây hiểu lầm hoặc nghi ngờ.
- Cần làm việc có trách nhiệm, không làm những báo cáo mang tính chất đối phó.
Có trách nhiệm phát hiện, sửa chữa và báo cáo các lỗi trong phần mềm và các tài liệu liên quan.
Đảm bảo rằng khách hàng, người sử dụng lao động và người giám sát biết về cam kết của kỹ sư phần mềm đối với quy tắc đạo đức phát triển phần mềm và các phân nhánh tiếp theo của cam kết đó.
Tránh hợp tác với các doanh nghiệp và tổ chức có biểu hiện xung đột với quy tắc này.
Đóng góp ý kiến, bày tỏ quan điểm khi phát hiện những vi phạm nghiêm trọng đối với các quy tắc đạo đức, trừ khi điều này là không thể, phản tác dụng.
7. Nguyên tắc 7: Đối với đồng nghiệp
Các kỹ sư phần mềm phải công bằng và hỗ trợ các đồng nghiệp của họ.
Khuyến khích đồng nghiệp tuân thủ quy tắc đạo đức trong phát triển phần mềm để có thể cùng nhau phát triển.
Hỗ trợ đồng nghiệp phát triển chuyên môn.
- Ví dụ: nếu đồng nghiệp không biết về một phần nào đó mà có trong chuyên môn của mình thì mình sẽ chỉ cho đồng nghiệp.
Ghi nhận đầy đủ công sức làm việc của người khác.
- Không phủ nhận công sức của người khác.
Đánh giá cách làm việc của những người khác một cách khách quan, thẳng thắn và được ghi chép đầy đủ.
Ghi nhận và đánh giá công bằng đối với các ý kiến hay phàn nàn của đồng nghiệp.
- Biết lắng nghe, chia sẻ và tiếp thu các ý kiến của đồng nghiệp.
Hỗ trợ đồng nghiệp nhận thức đầy đủ về các tiêu chuẩn công việc hiện hành bao gồm các chính sách và thủ tục bảo vệ mật khẩu, file và thông tin bí mật khác, các biện pháp bảo mật nói chung.
Không có sự nghi ngờ đối với bất kỳ đồng nghiệp nào; tuy nhiên, vì sự quan tâm đối với nhà tuyển dụng, khách hàng hoặc lợi ích công đồng có thể hỏi đồng nghiệp một cách thiện chí, đặt câu hỏi về năng lực của đồng nghiệp.
Trong các tình huống ngoài lĩnh vực năng lực, hãy kêu gọi ý kiến của các chuyên gia khác có năng lực trong lĩnh vực đó.
8. Nguyên tắc 8:Đối với bản thân
Các kỹ sư phần mềm phải tham gia vào quá trình học tập suốt đời liên quan đến việc thực hành nghề nghiệp của họ và sẽ thúc đẩy cách tiếp cận đạo đức đối với nghề nghiệp.
- Ví dụ: tìm hiểu, tự học khi có những công nghệ mới.
` Nâng cao kiến thức về sự phát triển trong phân tích, đặc tả, thiết kế, phát triển, bảo trì và thử nghiệm phần mềm và các tài liệu liên quan, cùng với việc quản lý quá trình phát triển.
Không ngừng cải thiện bản thân để tạo ra phần mềm chất lượng an toàn, đáng tin cậy và hữu ích với chi phí hợp lý và trong thời gian hợp lý.
- Ví dụ: đăng kí học các khóa học để nâng cao chuyên môn bản thân.
Học hỏi để tạo ra tài liệu chính xác, nhiều thông tin và được viết tốt.
Nâng cao hiểu biết về phần mềm và các tài liệu liên quan liên quan đến phần mềm và môi trường mà chúng sẽ được sử dụng.
Nâng cao kiến thức về các tiêu chuẩn, luật điều chỉnh phần mềm và các tài liệu liên quan.
Nâng cao kiến thức về các quy tắc đạo đức trong phát triển phần mềm, cách giải thích và áp dụng quy tắc này vào công việc.
Không đối xử bất công với bất kỳ ai vì bất kỳ định kiến không chính đáng nào.
- Ví dụ: không để những mâu thuẫn cá nhân ảnh hưởng đến công việc.
Nhận thức rằng việc vi phạm các quy tắc trên sẽ không phù hợp với việc trở thành một kỹ sư phần mềm chuyên nghiệp.
5 ví dụ về vi phạm đạo đức phần mềm:
- Ví dụ 1: Vào năm 2021,nhà sản xuất game hàng đầu Trung Quốc là NetEase đã hé lộ một sản phẩm mới với tên gọi tạm thời là Project M; theo đó, đây sẽ là một game mobile bắn súng góc nhìn thứ nhất. Ngay sau khi được giới thiệu, Project M đã nhận được sự quan tâm từ giới game thủ, đặc biệt là số lượng các ý kiến trái chiều bày tỏ sực bức xúc khi trò chơi này đã thể hiện nhiều yếu tố "đạo nhái" sản phẩm bắn súng đình đám lúc đó là Valorant.
--> Vi phạm nguyên tắc về việc sử dụng sản phẩm có sẵn, gây ảnh hưởng đến cộng đồng và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ của người khác.
- Ví dụ 2: tháng 12/1989, khi một nhà sinh vật học xuất sắc phân phát đĩa mềm máy tính bị nhiễm mã độc cho những người tham dự hội nghị AIDS quốc tế. Phần mềm Ransomware được gọi là “PC Cyborg” (còn được gọi là AIDS Trojan), đòi tiền chuộc là 189 USD gửi đến một hộp thư bưu điện (P.O) ở Panama.
--> vi phạm quy tắc không kiểm định chặt chẽ về phần mềm, gây ảnh hưởng đến người dùng và cộng đồng.
- Ví dụ 3:Ứng dụng Zoom bị tố là nghe lén người dùng.
--> vi phạm quy tắc cộng đồng gây ảnh hưởng đến cộng đồng và cũng vi phạm quy tắc về khách hàng gây ảnh hưởng trực tiếp đến người sử dụng phần mềm.
--> vi phạm quy tắc 2 về khách hàng,chỉ sử dụng tài sản của khách hàng khi có sự đồng ý của họ hoặc được cơ quan thẩm quyền cho phép.
- Ví dụ 4:Hiếu PC từng bị các đặc vụ Mỹ bắt tại Guam vào năm 2013 sau khi có dính líu tới nhiều phi vụ lừa đảo, lấy cắp thông tin của hơn 200 triệu người Mỹ.
--> vi phạm quy tắc về cộng đồng, gây ảnh hưởng xấu đến một cộng đồng lớn.
--> vi phạm những nguyên tắc về bản thân
--> vi phạm quy tắc về sự chuyên nghiệp.
--> vi phạm quy tắc 2 về khách hàng,chỉ sử dụng tài sản của khách hàng khi có sự đồng ý của họ hoặc được cơ quan thẩm quyền cho phép.
- Ví dụ 5:Vụ việc Facebook đánh cắp thông tin người dùng
--> vi phạm quy tắc 2 về khách hàng,chỉ sử dụng tài sản của khách hàng khi có sự đồng ý của họ hoặc được cơ quan thẩm quyền cho phép.
KẾT LUẬN
Bài viết đã cung cấp những quy tắc đạo đức trong phát triển phần mềm. Hi vọng qua bài viết này, bạn sẽ hiểu được phần nào và cải thiện bản thân để trở thành kỹ sư phần mềm triển vọng, chuyên nghiệp.
Nhận xét
Đăng nhận xét